1396/9/5، 04:04 عصر
شکی نیست که در طی سالهای اخیر میزان علاقه مندی به ساز دهنی در کشور ما رشد قابل ملاحظه ای داشته است و یک عامل تاثیر گذار در این زمینه ، انتشار مجموعه کتاب های آموزشی ساز دهنی به همت آقای منصور پاک نژاد بود که در سال 1380 با یک کتاب آموزشی برای ساز دهنی ترمولو شروع شد و سپس با دو کتاب دیگر که به ساز دهنی کروماتیک و دیاتونیک اختصاص یافته بود ادامه پیدا کرد. هر یک از این کتاب ها تاکنون به چاپ های متعدد رسیده و در بسیاری از مناطق کشور به عنوان یک متد آموزشی پایه در آموزشگاههای مختلف استفاده می شود.
با توجه به این که جلد اول از این مجموعه برای ساز دهنی ترمولو نوشته شده است ، ممکن است برخی نوازندگان تازه کار (و حتی مدرسان ساز دهنی!) به اشتباه تصور نمایند که روش اصولی و صحیح برای یادگیری نواختن ساز دهنی این است که با ساز دهنی ترمولو شروع نمایند و بعد به ترتیب به سراغ ساز دهنی های کروماتیک و دیاتونیک بروند! اما واقعیت قضیه این است که هر یک از این سه نوع ساز دهنی مشخصات ویژه و منحصر به فردی دارند که موجب می شود در سبک های خاصی از موسیقی کاربرد بیشتری داشته باشند. در برخی موارد تفاوت بین قابلیت های کاربردی انواع مختلف ساز دهنی به حدی است که می توان آنها را چند نوع آلت موسیقایی مجزا و متمایز در نظر گرفت که نواختن هر یک از آنها در سطح عالی نیاز به مهارت های جداگانه ای دارد. به همین دلیل است که اغلب نوازندگان بزرگ ساز دهنی تنها در نواختن یک نوع ساز دهنی مهارت داشته اند. مثلاً لری ادلر (Larry Adler) که از او به عنوان یکی از بزرگترین و تأثیرگذارترین نوازندگان تاریخ ساز دهنی یاد می شود ، در آثارش فقط از سازدهنی کروماتیک استفاده کرده است و با این که از سبک اجرایی نوازنده بزرگی چون سانی تری (Sony Terry) لذت می برده و همواره از او با احترام و ستایش یاد می کرده است ، هیچگاه خودش به نواختن ساز دهنی دیاتونیک روی نیاورده است. از آن طرف هم سانی تری که از نوازندگان افسانه ای سبک بلوز محسوب میشود ، صرفاً در نواختن ساز دهنی دیاتونیک مهارت داشته است و در هیچ کدام از آثارش از ساز دهنی کروماتیک استفاده نکرده است . نمونه هایی از این دست در بین نوازندگان سرشناس ساز دهنی فراوان دیده می شود .
البته برخی از نوازندگان بزرگ و مطرح ساز دهنی هستند که در نواختن هر دو نوع ساز دهنی دیاتونیک و کروماتیک تسلط دارند اما همین نوازندگان هم در یک نوع ساز دهنی خاص مهارت و قابلیت بیشتری دارند. مثلاً رابرت بان فیلیو (Robert Bonfiglio) با این که در آثارش از ساز دهنی دیاتونیک هم استفاده کرده است ، ولی شهرت وی عمدتاً به اجرای آثار موسیقی سبک کلاسیک و پاپ با ساز دهنی کروماتیک برمی گردد و اگر اجراهای وی را به وسیله ساز دهنی دیاتونیک با آثار نوازندگان بزرگ و صاحب سبک ساز دهنی دیاتونیک مقایسه کنید ، به تفاوت های فاحش و انکارناپذیری در سطح نوازندگی آنها پی می برید! از آن طرف ، برخی نوازندگان بزرگ ساز دهنی دیاتونیک مانند جورج هارمونیکا اسمیت (George “Harmonica” Smith) و ویلیام کلارک (William Clarke) بوده اند که مهارت کم نظیری در نواختن ساز دهنی کروماتیک از خود نشان داده اند. اما مهارت های آنها منحصر به سبک بلوز (Blues) بوده است و هیچ گاه به اجرای آثار دشوار موسیقی کلاسیک که در حد و اندازه بزرگانی مانند لری ادلر (Larry Adler) یا فرانتس اشمل (Franz Chmel) باشد ، نپرداخته اند .
به هر حال هدف ما از این گونه مقایسه ها ، نشان دادن این مساله است که نواختن یک نوع خاص از ساز دهنی (دیاتونیک، کروماتیک و ترمولو) در سطح عالی و پیشرفته ، تا چه حد می تواند مقوله ای تخصصی و پیچیده باشد. به همین جهت بهتر است هنرجویانی که می خواهند آموزش ساز دهنی را به صورتی جدی و حرفه ای در پیش بگیرند ، یک نوع خاص از ساز دهنی را انتخاب کنند و تمریناتشان را بیشتر به همان نوع از ساز دهنی اختصاص دهند . همانطور که گفتیم ، انتخاب نوع ساز دهنی مناسب اصولاً براساس نوع سبکی از موسیقی صورت می گیرد که قصد نواختن در آن سبک را دارید . مثلاً اگر به سبک های بلوز، کانتری و راک علاقه دارید ساز دهنی مناسب برای شما ساز دهنی دیاتونیک است . اما اگر می خواهید به اجرای آثار موسیقی کلاسیک ، جز (Jazz) و پاپ بپردازید ساز دهنی کروماتیک انتخاب مناسب تری است .
اما نوازندگان تازه کار ساز دهنی باید بدانند که لازم نیست حتماً با ساز دهنی ترمولو شروع نمایند و در واقع این نوع ساز دهنی – از دید نویسنده این مطلب – انتخاب مناسبی برای شروع یادگیری ساز دهنی نمی باشد . برخی از دلایلی که می توان در مورد این اظهار نظر عنوان کرد به شرح زیر است:
1- ساز دهنی ترمولو کاربرد بسیار محدودی دارد و به جز در موسیقی Cettic (که بیشتر در حوالی ایرلند و اسکاتلند رواج دارد)، موسیقی Quebecois و Cajun (که در کانادا و آمریکای شمالی رایج است) و همچنین در کشورهای خاور دور، تقریباً در مناطق دیگر و سبک های دیگر به صورت جدی به کار برده نمی شود .
2- منابع آموزشی بسیار کمی برای این نوع ساز دهنی وجود دارد که اغلب آنها به آموزش های مقدماتی محدود می شود در حالی که برای ساز دهنی دیاتونیک و کروماتیک منابع آموزشی متنوع تری در دسترس است که مطالبی در سطوح پیشرفته را نیز شامل می شود .
3- با توجه به کاربرد محدود ساز دهنی ترمولو ، آثار شنیداری اندکی با استفاده از این نوع ساز دهنی ضبط شده است که تهیه آنها نیز چندان راحت نیست . با توجه به این که آموزش ساز دهنی اغلب به روش گوشی انجام می شود و شنیدن آثار نوازندگان بزرگ نقشی حیاتی و اساسی در پیشرفت سطح نوازندگی هنرجویان ایفا می کند ، رسیدن به سطوح عالی نوازندگی در این ساز – حداقل با شرایط کشور ما – امری بسیار دشوار است.
4- ساز دهنی ترمولو از قابلیت های تکنیکی محدودتری در مقایسه با ساز دهنی دیاتونیک وکروماتیک برخوردار است. با یک مقایسه ساده مشخص می شود که ساز دهنی ترمولو نه مانند ساز دهنی کروماتیک از قابلیت اجرای نیم پرده های کروماتیک برخوردار است و نه مثل ساز دهنی دیاتونیک برای اجرای تکنیک های Overbending و Bending مناسب است . به همین خاطر امکان اجرای ملودی های بسیار پیچیده با این نوع ساز دهنی وجود ندارد .
5- همان طور که گفتیم ، اغلب نوازندگان بزرگ و صاحب سبک ساز دهنی تنها در نواختن یک نوع ساز دهنی به مهارت خاصی رسیده اند (دیاتونیک یا کروماتیک) یا حداکثر بر نواختن دو نوع ساز دهنی تسلط دارند . اما در بین آنها کدام نوازنده ای را سراغ دارید که علاقه خاصی به ساز دهنی ترمولو نشان داده باشد؟! حتی در بین نوازندگان موسیقی Celtic هم تنها برخی از آنها به این نوع ساز دهنی روی خوش نشان داده اند (مثل گروه خانواده مورفی) و بسیاری از آنها در طی سالیان اخیر کوشیده اند با استفاده از ساز دهنی های دیاتونیک و کروماتیک به اجرای آثار جدی تر و پیچیده تری در این سبک موسیقی بپردازند . برندان پاور (Brendan Power) از این لحاظ یک نمونه مثال زدنی است .
طبعاً برای علاقمندان جدی تر ساز دهنی که قصد دارند راه و روش نوازندگان بزرگ را در پیش بگیرند ، دلیل خاصی وجود ندارد که به ساز دهنی ترمولو روی بیاورند – مگر این که علاقه خاصی به موسیقی سبک Celtic یا سایر سبک هایی که کاربرد ساز دهنی ترمولو در آنها رایج است داشته باشند.
6- تقریباً تمام ساز دهنی های کروماتیکی که در ایران یافت می شوند از نوع کوک سولو (Solo Tuning) هستند . همچنین اغلب ساز دهنی های دیاتونیک موجود در داخل کشور از نوع کوک ریشتر (Richter Tuning) هستند (به جز ساز دهنی های دیاتونیک مارک Lee Oskar که با داشتن برچسب هایی به رنگ زرد، سبز و آبی نشان دهنده انواع دیگری از کوک ساز دهنی هستند) .
اما ساز دهنی های ترمولویی که در بازار به فروش می رسند در 2 کوک متفاوت عرضه می شوند: کوک ریشتر (Richter Tuning) و کوک سولو (Solo Tuning) . معمولاً بر روی جعبه این ساز دهنی ها به نوع کوک آن اشاره نشده است و اغلب نوازندگان تازه کار (و حتی مدرسان موسیقی) از وجود این تفاوت ها اطلاعی ندارند . همین قضیه می تواند آموزش این نوع ساز دهنی را با مشکل روبرو نماید چرا که در برخی موارد ممکن است نوع سازی که هنرجو تهیه می نماید با نوع سازی که توسط مدرس موسیقی استفاده می شود فرق داشته باشد . همان طور که قبلا در مقاله سازدهنی ترمولو (Tremolo Harmonica) عنوان کردیم ، تقریبا در تمام سازدهنی های ترمولوی ساخت شرکت Hohner از کوک ریشتر استفاده شده است و در سازدهنی های ترمولوی ساخت شرکت Suzuki و Tombo از کوک سولو استفاده می شود . اما در سال های اخیر مدلی 24 سوراخه به نام Ocean Star توسط شرکت هونر ارائه شده که از کوک سولو برخوردار است و برای نوازندگان کشورهای آسیایی بیشتر قابل استفاده می باشد چرا که نت های گام دیاتونیک ماژور را در هر سه اکتاو در اختیار نوازنده قرار می دهد . بقیه مدل های ترمولوی شرکت هونر (مانند مدل Big Valley که در ایران هم وجود دارد) از الگوی خاص کوک ریشتر تبعیت می کنند .
7- همانطور که قبلاً در مورد ساز دهنی کروماتیک گفتیم ، نحوه چیدمان نت ها (Note Layout) در این نوع ساز دهنی از الگوی کاملاً منظم و یکسانی در هر سه یا چهار اکتاو آن پیروی می کند . در ساز دهنی دیاتونیک استاندارد هم طرز قرار گرفتن نت ها در اکتاو میانی مشابه ساز دهنی کروماتیک است اما در دو اکتاو بالایی و پایینی نظم و ترتیب خاصی که در ساز دهنی کروماتیک وجود دارد به چشم نمی خورد . حالت اخیر در مورد ساز دهنی ترمولو نیز صادق است اما در ساز دهنی ترمولو نوعی بی نظمی دیگر هم وجود دارد ! به عنوان مثال اگر 8 نت اکتاو میانی یک ساز دهنی ترمولو مدل Ocean Star را به صورت دو به دو در نظر بگیرید (جفت نت های C / D – E / F – G / A – C / B)، متوجه می شوید که همواره نتی که با عمل مکش (Draw) نواخته می شود در سمت راست نت دمشی (Blow) قرار دارد و همواره نسبت به آن نیم یا یک پرده بالاتر است (البته به جز در جفت نت C/B که نت سمت راست نیم پرده پایین تر از نت سمت چپ می باشد). حالا اگر به اکتاو پایین این ساز دهنی نگاه کنید ، متوجه می شوید که الگویش دقیقاً برعکس اکتاو میانی است یعنی همین جفت نت ها در اکتاو پایین به گونه ای در کنار هم قرار گرفته اند که نت مکشی (Draw Note) در سمت چپ نت دمشی (Blow Note) قرار دارد. این بی نظمی ها به اکتاو پایینی محدود نمی شود : اگر همین جفت نت ها را در اکتاو بالایی بررسی کنید ، با درهم ریختگی و آشفتگی بیشتری روبرو می شوید چرا که این جفت نت ها دیگر در کنار هم نیستند و بین آنها دو سوراخ یا دو نت دیگر فاصله انداخته است !
این گونه بی نظمی ها و تفاوت های زیادی که در نحوه چیدمان نت ها در سه اکتاو مختلف ساز دهنی ترمولو وجود دارد ، یادگیری آن را برای نوازندگان تازه کار دشوار می سازد . البته برخی از نوازندگان ساز دهنی ترمولو در حین نواختن آنها دهانشان را به اندازه دو سوراخ باز می کنند تا حداقل در اکتاوهای میانی و پایینی راحت تر بتوانند جفت نت های مذکور را پیدا کنند . اما اگر یک نوازنده تازه کار بخواهد از همین روش برای نواختن ساز دهنی ترمولو استفاده کند و بعداً به سراغ ساز دهنی دیاتونیک یا کروماتیک برود، قدری کار خود را مشکل می سازد چرا که برای نواختن ساز دهنی ترمولو باید خودش را طوری عادت دهد که همیشه دهانش به اندازه دو سوراخ باز باشد. و زمانی که به سراغ سازدهنی های دیاتونیک و کروماتیک می رود، برای نواختن تک نت ها (Single Notes) ناچار است دهانش را به اندازه یک سوراخ باز نماید. بدیهی است که از یک نوازنده مبتدی نمی توان انتظار داشت روشی را که با تلاش و تمرین و صرف مقداری وقت یاد گرفته است به سرعت رها کند و روشی متفاوت را برای نواختن انواع دیگر ساز دهنی در پیش گیرد.
با توجه به مجموعه دلایلی که عنوان شد انتخاب ساز دهنی ترمولو برای نوازندگان تازه کاری که هیچ آشنایی قبلی با سازدهنی ندارند و می خواهند نواختن آن را برای نخستین بار تجربه کنند، انتخاب منطقی و مناسبی به نظر نمی رسد. این دسته از نوازندگان بهتر است برای شروع به سراغ یک ساز دهنی دیاتونیک یا کروماتیک (برحسب سبک موسیقی مورد علاقه شان) بروند.
ممکن است بپرسید که با این اوصاف ، پس چرا نویسنده ای مانند منصور پاک نژاد ترجیح داده است مجموعه آموزشی خود را با کتابی در مورد سازدهنی ترمولو شروع نماید ؟ یک توضیح محتمل این است که در زمان تالیف جلد اول این کتاب ها در سال 1380 ، سازدهنی ترمولو متداول ترین نوع سازدهنی بود که در داخل ایران قابل تهیه بود و انواع دیاتونیک و کروماتیک به سهولت امروزین در دسترس نبود . اگر هم چیزی بود ، از جنس سازدهنی های چینی نامرغوب بود . در صفحه اول این کتاب هم به این موضوع اشاره شده است : "این نوع سازدهنی (سازدهنی ترمولو) از ساده ترین و ارزان ترین انواع سازدهنی ها است ، که در ایران نوع چینی آن در فروشگاه ها فراوان است ." . مدت کوتاهی پس از انتشار این کتاب بود که شرکت سرنا (نمایندگی رسمی شرکت Hohner در ایران) شروع به وارد نمودن انواع مختلف سازدهنی در مدل های متنوعی از مارک های معتبر و شناخته شده سازدهنی نظیر Hohner و Suzuki و Lee Oskar نمود و زمینه فراگرفتن هنر نوازندگی سازدهنی برای علاقه مندان آن بیشتر از گذشته مهیا گردید .
در هر صورت اگر خواستید سازدهنی ترمولو بخرید ، پیشنهاد ما این است که از مدل های چینی اجتناب کنید (مگر این که واقعا قیمت ساز برایتان خیلی مهم باشد!) و به سراغ مدل Ocean Star از شرکت Hohner بروید (تصویر بالا) . این سازدهنی ترمولوی 24 سوراخه قیمت مناسبی دارد (حدود 20-15 هزار تومان) ، از صدای بسیار جذاب و دلنشینی برخوردار می باشد و نوع کوک آن کوک سولو (Solo Tuning) است که در هر سه اکتاو امکان نواختن تمام نت های گام دیاتونیک (یا مینور نسبی آن) را به شما می دهد و در نتیجه برای نواختن آهنگ های سبک پاپ و فولک مناسب می باشد . در ضمن به یاد داشته باشید که مدل Big Valley که در داخل کشور هم قابل تهیه است مانند اغلب مدل های ترمولوی شرکت هونر از کوک ریشتر برخوردار است که برای هنرجویان ایرانی انتخاب مناسبی به نظر نمی رسد چون تمام کتاب های فارسی که تا کنون برای سازدهنی ترمولو منتشر شده اند برای سازدهنی های ترمولویی با کوک سولو تنظیم شده اند و با مدل هایی مانند Big Valley قادر به اجرای بسیاری از آهنگ های آنها نخواهید بود .
با توجه به این که جلد اول از این مجموعه برای ساز دهنی ترمولو نوشته شده است ، ممکن است برخی نوازندگان تازه کار (و حتی مدرسان ساز دهنی!) به اشتباه تصور نمایند که روش اصولی و صحیح برای یادگیری نواختن ساز دهنی این است که با ساز دهنی ترمولو شروع نمایند و بعد به ترتیب به سراغ ساز دهنی های کروماتیک و دیاتونیک بروند! اما واقعیت قضیه این است که هر یک از این سه نوع ساز دهنی مشخصات ویژه و منحصر به فردی دارند که موجب می شود در سبک های خاصی از موسیقی کاربرد بیشتری داشته باشند. در برخی موارد تفاوت بین قابلیت های کاربردی انواع مختلف ساز دهنی به حدی است که می توان آنها را چند نوع آلت موسیقایی مجزا و متمایز در نظر گرفت که نواختن هر یک از آنها در سطح عالی نیاز به مهارت های جداگانه ای دارد. به همین دلیل است که اغلب نوازندگان بزرگ ساز دهنی تنها در نواختن یک نوع ساز دهنی مهارت داشته اند. مثلاً لری ادلر (Larry Adler) که از او به عنوان یکی از بزرگترین و تأثیرگذارترین نوازندگان تاریخ ساز دهنی یاد می شود ، در آثارش فقط از سازدهنی کروماتیک استفاده کرده است و با این که از سبک اجرایی نوازنده بزرگی چون سانی تری (Sony Terry) لذت می برده و همواره از او با احترام و ستایش یاد می کرده است ، هیچگاه خودش به نواختن ساز دهنی دیاتونیک روی نیاورده است. از آن طرف هم سانی تری که از نوازندگان افسانه ای سبک بلوز محسوب میشود ، صرفاً در نواختن ساز دهنی دیاتونیک مهارت داشته است و در هیچ کدام از آثارش از ساز دهنی کروماتیک استفاده نکرده است . نمونه هایی از این دست در بین نوازندگان سرشناس ساز دهنی فراوان دیده می شود .
البته برخی از نوازندگان بزرگ و مطرح ساز دهنی هستند که در نواختن هر دو نوع ساز دهنی دیاتونیک و کروماتیک تسلط دارند اما همین نوازندگان هم در یک نوع ساز دهنی خاص مهارت و قابلیت بیشتری دارند. مثلاً رابرت بان فیلیو (Robert Bonfiglio) با این که در آثارش از ساز دهنی دیاتونیک هم استفاده کرده است ، ولی شهرت وی عمدتاً به اجرای آثار موسیقی سبک کلاسیک و پاپ با ساز دهنی کروماتیک برمی گردد و اگر اجراهای وی را به وسیله ساز دهنی دیاتونیک با آثار نوازندگان بزرگ و صاحب سبک ساز دهنی دیاتونیک مقایسه کنید ، به تفاوت های فاحش و انکارناپذیری در سطح نوازندگی آنها پی می برید! از آن طرف ، برخی نوازندگان بزرگ ساز دهنی دیاتونیک مانند جورج هارمونیکا اسمیت (George “Harmonica” Smith) و ویلیام کلارک (William Clarke) بوده اند که مهارت کم نظیری در نواختن ساز دهنی کروماتیک از خود نشان داده اند. اما مهارت های آنها منحصر به سبک بلوز (Blues) بوده است و هیچ گاه به اجرای آثار دشوار موسیقی کلاسیک که در حد و اندازه بزرگانی مانند لری ادلر (Larry Adler) یا فرانتس اشمل (Franz Chmel) باشد ، نپرداخته اند .
به هر حال هدف ما از این گونه مقایسه ها ، نشان دادن این مساله است که نواختن یک نوع خاص از ساز دهنی (دیاتونیک، کروماتیک و ترمولو) در سطح عالی و پیشرفته ، تا چه حد می تواند مقوله ای تخصصی و پیچیده باشد. به همین جهت بهتر است هنرجویانی که می خواهند آموزش ساز دهنی را به صورتی جدی و حرفه ای در پیش بگیرند ، یک نوع خاص از ساز دهنی را انتخاب کنند و تمریناتشان را بیشتر به همان نوع از ساز دهنی اختصاص دهند . همانطور که گفتیم ، انتخاب نوع ساز دهنی مناسب اصولاً براساس نوع سبکی از موسیقی صورت می گیرد که قصد نواختن در آن سبک را دارید . مثلاً اگر به سبک های بلوز، کانتری و راک علاقه دارید ساز دهنی مناسب برای شما ساز دهنی دیاتونیک است . اما اگر می خواهید به اجرای آثار موسیقی کلاسیک ، جز (Jazz) و پاپ بپردازید ساز دهنی کروماتیک انتخاب مناسب تری است .
اما نوازندگان تازه کار ساز دهنی باید بدانند که لازم نیست حتماً با ساز دهنی ترمولو شروع نمایند و در واقع این نوع ساز دهنی – از دید نویسنده این مطلب – انتخاب مناسبی برای شروع یادگیری ساز دهنی نمی باشد . برخی از دلایلی که می توان در مورد این اظهار نظر عنوان کرد به شرح زیر است:
1- ساز دهنی ترمولو کاربرد بسیار محدودی دارد و به جز در موسیقی Cettic (که بیشتر در حوالی ایرلند و اسکاتلند رواج دارد)، موسیقی Quebecois و Cajun (که در کانادا و آمریکای شمالی رایج است) و همچنین در کشورهای خاور دور، تقریباً در مناطق دیگر و سبک های دیگر به صورت جدی به کار برده نمی شود .
2- منابع آموزشی بسیار کمی برای این نوع ساز دهنی وجود دارد که اغلب آنها به آموزش های مقدماتی محدود می شود در حالی که برای ساز دهنی دیاتونیک و کروماتیک منابع آموزشی متنوع تری در دسترس است که مطالبی در سطوح پیشرفته را نیز شامل می شود .
3- با توجه به کاربرد محدود ساز دهنی ترمولو ، آثار شنیداری اندکی با استفاده از این نوع ساز دهنی ضبط شده است که تهیه آنها نیز چندان راحت نیست . با توجه به این که آموزش ساز دهنی اغلب به روش گوشی انجام می شود و شنیدن آثار نوازندگان بزرگ نقشی حیاتی و اساسی در پیشرفت سطح نوازندگی هنرجویان ایفا می کند ، رسیدن به سطوح عالی نوازندگی در این ساز – حداقل با شرایط کشور ما – امری بسیار دشوار است.
4- ساز دهنی ترمولو از قابلیت های تکنیکی محدودتری در مقایسه با ساز دهنی دیاتونیک وکروماتیک برخوردار است. با یک مقایسه ساده مشخص می شود که ساز دهنی ترمولو نه مانند ساز دهنی کروماتیک از قابلیت اجرای نیم پرده های کروماتیک برخوردار است و نه مثل ساز دهنی دیاتونیک برای اجرای تکنیک های Overbending و Bending مناسب است . به همین خاطر امکان اجرای ملودی های بسیار پیچیده با این نوع ساز دهنی وجود ندارد .
5- همان طور که گفتیم ، اغلب نوازندگان بزرگ و صاحب سبک ساز دهنی تنها در نواختن یک نوع ساز دهنی به مهارت خاصی رسیده اند (دیاتونیک یا کروماتیک) یا حداکثر بر نواختن دو نوع ساز دهنی تسلط دارند . اما در بین آنها کدام نوازنده ای را سراغ دارید که علاقه خاصی به ساز دهنی ترمولو نشان داده باشد؟! حتی در بین نوازندگان موسیقی Celtic هم تنها برخی از آنها به این نوع ساز دهنی روی خوش نشان داده اند (مثل گروه خانواده مورفی) و بسیاری از آنها در طی سالیان اخیر کوشیده اند با استفاده از ساز دهنی های دیاتونیک و کروماتیک به اجرای آثار جدی تر و پیچیده تری در این سبک موسیقی بپردازند . برندان پاور (Brendan Power) از این لحاظ یک نمونه مثال زدنی است .
طبعاً برای علاقمندان جدی تر ساز دهنی که قصد دارند راه و روش نوازندگان بزرگ را در پیش بگیرند ، دلیل خاصی وجود ندارد که به ساز دهنی ترمولو روی بیاورند – مگر این که علاقه خاصی به موسیقی سبک Celtic یا سایر سبک هایی که کاربرد ساز دهنی ترمولو در آنها رایج است داشته باشند.
6- تقریباً تمام ساز دهنی های کروماتیکی که در ایران یافت می شوند از نوع کوک سولو (Solo Tuning) هستند . همچنین اغلب ساز دهنی های دیاتونیک موجود در داخل کشور از نوع کوک ریشتر (Richter Tuning) هستند (به جز ساز دهنی های دیاتونیک مارک Lee Oskar که با داشتن برچسب هایی به رنگ زرد، سبز و آبی نشان دهنده انواع دیگری از کوک ساز دهنی هستند) .
اما ساز دهنی های ترمولویی که در بازار به فروش می رسند در 2 کوک متفاوت عرضه می شوند: کوک ریشتر (Richter Tuning) و کوک سولو (Solo Tuning) . معمولاً بر روی جعبه این ساز دهنی ها به نوع کوک آن اشاره نشده است و اغلب نوازندگان تازه کار (و حتی مدرسان موسیقی) از وجود این تفاوت ها اطلاعی ندارند . همین قضیه می تواند آموزش این نوع ساز دهنی را با مشکل روبرو نماید چرا که در برخی موارد ممکن است نوع سازی که هنرجو تهیه می نماید با نوع سازی که توسط مدرس موسیقی استفاده می شود فرق داشته باشد . همان طور که قبلا در مقاله سازدهنی ترمولو (Tremolo Harmonica) عنوان کردیم ، تقریبا در تمام سازدهنی های ترمولوی ساخت شرکت Hohner از کوک ریشتر استفاده شده است و در سازدهنی های ترمولوی ساخت شرکت Suzuki و Tombo از کوک سولو استفاده می شود . اما در سال های اخیر مدلی 24 سوراخه به نام Ocean Star توسط شرکت هونر ارائه شده که از کوک سولو برخوردار است و برای نوازندگان کشورهای آسیایی بیشتر قابل استفاده می باشد چرا که نت های گام دیاتونیک ماژور را در هر سه اکتاو در اختیار نوازنده قرار می دهد . بقیه مدل های ترمولوی شرکت هونر (مانند مدل Big Valley که در ایران هم وجود دارد) از الگوی خاص کوک ریشتر تبعیت می کنند .
7- همانطور که قبلاً در مورد ساز دهنی کروماتیک گفتیم ، نحوه چیدمان نت ها (Note Layout) در این نوع ساز دهنی از الگوی کاملاً منظم و یکسانی در هر سه یا چهار اکتاو آن پیروی می کند . در ساز دهنی دیاتونیک استاندارد هم طرز قرار گرفتن نت ها در اکتاو میانی مشابه ساز دهنی کروماتیک است اما در دو اکتاو بالایی و پایینی نظم و ترتیب خاصی که در ساز دهنی کروماتیک وجود دارد به چشم نمی خورد . حالت اخیر در مورد ساز دهنی ترمولو نیز صادق است اما در ساز دهنی ترمولو نوعی بی نظمی دیگر هم وجود دارد ! به عنوان مثال اگر 8 نت اکتاو میانی یک ساز دهنی ترمولو مدل Ocean Star را به صورت دو به دو در نظر بگیرید (جفت نت های C / D – E / F – G / A – C / B)، متوجه می شوید که همواره نتی که با عمل مکش (Draw) نواخته می شود در سمت راست نت دمشی (Blow) قرار دارد و همواره نسبت به آن نیم یا یک پرده بالاتر است (البته به جز در جفت نت C/B که نت سمت راست نیم پرده پایین تر از نت سمت چپ می باشد). حالا اگر به اکتاو پایین این ساز دهنی نگاه کنید ، متوجه می شوید که الگویش دقیقاً برعکس اکتاو میانی است یعنی همین جفت نت ها در اکتاو پایین به گونه ای در کنار هم قرار گرفته اند که نت مکشی (Draw Note) در سمت چپ نت دمشی (Blow Note) قرار دارد. این بی نظمی ها به اکتاو پایینی محدود نمی شود : اگر همین جفت نت ها را در اکتاو بالایی بررسی کنید ، با درهم ریختگی و آشفتگی بیشتری روبرو می شوید چرا که این جفت نت ها دیگر در کنار هم نیستند و بین آنها دو سوراخ یا دو نت دیگر فاصله انداخته است !
این گونه بی نظمی ها و تفاوت های زیادی که در نحوه چیدمان نت ها در سه اکتاو مختلف ساز دهنی ترمولو وجود دارد ، یادگیری آن را برای نوازندگان تازه کار دشوار می سازد . البته برخی از نوازندگان ساز دهنی ترمولو در حین نواختن آنها دهانشان را به اندازه دو سوراخ باز می کنند تا حداقل در اکتاوهای میانی و پایینی راحت تر بتوانند جفت نت های مذکور را پیدا کنند . اما اگر یک نوازنده تازه کار بخواهد از همین روش برای نواختن ساز دهنی ترمولو استفاده کند و بعداً به سراغ ساز دهنی دیاتونیک یا کروماتیک برود، قدری کار خود را مشکل می سازد چرا که برای نواختن ساز دهنی ترمولو باید خودش را طوری عادت دهد که همیشه دهانش به اندازه دو سوراخ باز باشد. و زمانی که به سراغ سازدهنی های دیاتونیک و کروماتیک می رود، برای نواختن تک نت ها (Single Notes) ناچار است دهانش را به اندازه یک سوراخ باز نماید. بدیهی است که از یک نوازنده مبتدی نمی توان انتظار داشت روشی را که با تلاش و تمرین و صرف مقداری وقت یاد گرفته است به سرعت رها کند و روشی متفاوت را برای نواختن انواع دیگر ساز دهنی در پیش گیرد.
با توجه به مجموعه دلایلی که عنوان شد انتخاب ساز دهنی ترمولو برای نوازندگان تازه کاری که هیچ آشنایی قبلی با سازدهنی ندارند و می خواهند نواختن آن را برای نخستین بار تجربه کنند، انتخاب منطقی و مناسبی به نظر نمی رسد. این دسته از نوازندگان بهتر است برای شروع به سراغ یک ساز دهنی دیاتونیک یا کروماتیک (برحسب سبک موسیقی مورد علاقه شان) بروند.
ممکن است بپرسید که با این اوصاف ، پس چرا نویسنده ای مانند منصور پاک نژاد ترجیح داده است مجموعه آموزشی خود را با کتابی در مورد سازدهنی ترمولو شروع نماید ؟ یک توضیح محتمل این است که در زمان تالیف جلد اول این کتاب ها در سال 1380 ، سازدهنی ترمولو متداول ترین نوع سازدهنی بود که در داخل ایران قابل تهیه بود و انواع دیاتونیک و کروماتیک به سهولت امروزین در دسترس نبود . اگر هم چیزی بود ، از جنس سازدهنی های چینی نامرغوب بود . در صفحه اول این کتاب هم به این موضوع اشاره شده است : "این نوع سازدهنی (سازدهنی ترمولو) از ساده ترین و ارزان ترین انواع سازدهنی ها است ، که در ایران نوع چینی آن در فروشگاه ها فراوان است ." . مدت کوتاهی پس از انتشار این کتاب بود که شرکت سرنا (نمایندگی رسمی شرکت Hohner در ایران) شروع به وارد نمودن انواع مختلف سازدهنی در مدل های متنوعی از مارک های معتبر و شناخته شده سازدهنی نظیر Hohner و Suzuki و Lee Oskar نمود و زمینه فراگرفتن هنر نوازندگی سازدهنی برای علاقه مندان آن بیشتر از گذشته مهیا گردید .
در هر صورت اگر خواستید سازدهنی ترمولو بخرید ، پیشنهاد ما این است که از مدل های چینی اجتناب کنید (مگر این که واقعا قیمت ساز برایتان خیلی مهم باشد!) و به سراغ مدل Ocean Star از شرکت Hohner بروید (تصویر بالا) . این سازدهنی ترمولوی 24 سوراخه قیمت مناسبی دارد (حدود 20-15 هزار تومان) ، از صدای بسیار جذاب و دلنشینی برخوردار می باشد و نوع کوک آن کوک سولو (Solo Tuning) است که در هر سه اکتاو امکان نواختن تمام نت های گام دیاتونیک (یا مینور نسبی آن) را به شما می دهد و در نتیجه برای نواختن آهنگ های سبک پاپ و فولک مناسب می باشد . در ضمن به یاد داشته باشید که مدل Big Valley که در داخل کشور هم قابل تهیه است مانند اغلب مدل های ترمولوی شرکت هونر از کوک ریشتر برخوردار است که برای هنرجویان ایرانی انتخاب مناسبی به نظر نمی رسد چون تمام کتاب های فارسی که تا کنون برای سازدهنی ترمولو منتشر شده اند برای سازدهنی های ترمولویی با کوک سولو تنظیم شده اند و با مدل هایی مانند Big Valley قادر به اجرای بسیاری از آهنگ های آنها نخواهید بود .